การสร้างสรรค์วาดเส้น จิตรกรรม และจิตรกรรมดิจิทัล ชุด “วัดเซนโซจิ 2018”

โดย: สุริยะ ฉายะเจริญ (อาจารย์ประจำคณะนิเทศศาสตร์ มหาวิทยาลัยสยาม)

(Drawing, Painting and Digital Painting Series "Sensoji Temple 2018")

บทความนี้ตีพิมพ์ในวารสารนิเทศสยามปริทัศน์ ปีที่ 18 ฉบับที่ 24 ประจำปี 2562, หน้า 153-159.

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ในการอธิบายกระบวนการสร้างสรรค์ผลงานวาดเส้น จิตรกรรม และจิตรกรรมดิจิทัล ชุด “วัดเซนโซจิ 2018” โดยผู้เขียนได้รับแรงบันดาลใจจากการเดินทางไป ณ กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น และวิเคราะห์เป็นแนวความคิดและนำไปสู่กระบวนการสร้างสรรค์อย่างเป็นระบบ ซึ่งผลงานสร้างสรรค์ที่สำเร็จสามารถแบ่งออกเป็น 4 ประเภทคือ วาดเส้น วาดเส้นผสมสีน้ำ จิตรกรรมสีอะคลิลิค และจิตรกรรมดิจิทัล ซึ่งแต่ละประเภทล้วนมีข้อเด่นและข้อด้อยที่เหมือนและต่างกัน แต่การแสดงออกของความหมายของผลงานยังคงแสดงออกได้ชัดเจนว่าสามารถสื่อสารที่อยู่ภายใต้แนวความคิดสรุป อันแสดงให้เห็นถึงอัตลักษณ์ที่เกิดจากการบูรณาการระหว่างวิถีทางวัฒนธรรมและความศรัทธาของพื้นที่ทางจิตวิญญาณกับบริบทของการเป็นสถานที่ท่องเที่ยวในโลกสมัยใหม่ของวัดเซนโซจิ

คำสำคัญ: การสร้างสรรค์ วาดเส้น จิตรกรรม จิตรกรรมดิจิทัล วัดเซนโซจิ

Abstract

This article is intended to describe the creative process of drawing, painting and digital painting series "Sensoji Temple 2018". The author was inspired by his trip to Tokyo, Japan. And analysis is a concept and lead to a systematic process. Successful creative works can be divided into four categories: drawing, drawing watercolor, acrylic and digital painting. Each type has its own advantages and disadvantages that are identical and different. But the expression of the meaning of the work still expresses clearly that communication can be concluded under the concept. It represents the identity created by the integration between the cultural and spiritual pathways of the spiritual realm and the context of Sensoji Temple's modern world travel.

Keyword: creative, drawing, painting, digital painting, Sensoji Temple

บทนำ

การสร้างสรรค์ภาพวาดเส้น (Drawing)  จิตรกรรม (Painting) และจิตรกรรมดิจิทัล (Digital Painting)  ชุด “วัดเซนโซจิ 2018” เป็นการใช้เทคนิคทั้ง 3 ประเภทนี้มาเป็นเครื่องมือในการแสดงออกของผู้เขียนที่มีเป้าหมายในการสื่อถึงวัดเซนโซจิในประเทศญี่ปุ่น โดยภาพวาดเส้นในบทความนี้หมายถึงร่องรอยที่เกิดจากการใช้มือลากเส้นด้วยปากกาหมึกดำปลายแหลมลงบนกระดาษเพื่อสร้างรูปร่างที่แสดงออกมาเป็นรูปภาพที่แสดงเค้าโครงของความหมายของที่สิ่งหมายถึง ขณะที่ภาพจิตรกรรมในที่นี้หมายถึงการผสมผสานวาดเส้นและการระบายสีเข้าด้วยกันด้วยเทคนิควิธีการผสมผสานเพื่อให้แสดงร่องรอยของเส้นและสีที่แสดงเค้าโครงของรูปร่าง ฝีแปรง และสีสันที่แสดงถึงความหมายของสิ่งที่หมายถึง ส่วนจิตรกรรมดิจิทัลในผลงานชุดนี้หมายถึงการแสดงออกด้วยเทคนิคการวาดเส้นและจิตรกรรมที่เกิดร่องรอยจากการวาดและระบายสีบนผิวหน้าจอของไอแพ็ด (iPad) ให้ปรากฏเค้าโครงของรูปร่างและสีสันที่ป็นไฟล์ภาพดิจิทัล ซึ่งแต่ละเทคนิคล้วนมีคุณลักษณะเด่นในรูปแบบเฉพาะตัวที่แตกต่างกันผ่านแรงบันดาลใจและแนวความคิดเดียวกันภายใต้รูปแบบของภาพภูมิทัศน์เมืองตามแนวทางของกลุ่ม“เออร์เบินสเก็ตเชอร์ส” (Urban Sketcher) (Marc Taro Holmes, 2014: 8)

วัตถุประสงค์

บทความนี้เป็นการอธิบายกระบวนการสร้างสรรค์ผลงานวาดเส้น จิตรกรรม และจิตรกรรมดิจิทัล ชุด “วัดเซนโซจิ 2018” โดยอธิบายแรงกระบวนการสร้างสรรค์ วิเคราะห์ลักษณะสำคัญ และองค์ความรู้ที่ได้จากการสร้างสรรค์

ขอบเขตการสร้างสรรค์

ผลงานที่นำมาวิเคราะห์ในชุดนี้สร้างสรรค์ขึ้นทั้งหมดจำนวน 8 ภาพ โดยรูปแบบของภาพภูมิทัศน์เมืองที่ประกอบไปด้วยสถาปัตยกรรมและสิ่งก่อสร้างของวัดเซนโซจิ กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น เป็นแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์

ประโยชน์ที่ได้รับ

บทความนี้แสดงให้เห็นถึงกระบวนการและวิเคราะห์ผลงานสร้างสรรค์วาดเส้น จิตรกรรม และจิตรกรรมดิจิทัล ชุด “วัดเซนโซจิ 2018” ที่มีแรงบันดาลใจและแนวความคิดเดียวกัน หากแต่เทคนิคการแสดงออกที่ต่างกันย่อมมีผลต่อปรากฏการณ์ทางการเห็นเชิงกายภาพ

แรงบันดาลใจ

          ผู้เขียนได้รับแรงบันดาลใจการสร้างสรรค์ผลงานวาดเส้น จิตรกรรม และจิตรกรรมดิจิทัลชุดนี้ จากการเดินทางไป ณ กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น เพื่อเก็บข้อมูล วัดเซ็นโซจิ หรืออาซากุสะคันนง (Asakusa Kannon) ในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2561 ซึ่งวัดแห่งนี้ถือเป็นวัดในศาสนาพุทธที่เก่าแก่ที่สุดในภูมิภาคคันโต (Kanto) และเป็นสถานที่นิยมสำหรับนักท่องเที่ยวทั่วโลก เพราะฉะนั้น วัดเซ็นโซจิจึงเต็มไปด้วยผู้คนหลากหลายที่เข้ามาเยือน ทั้งจากการเข้ามาแสวงบุญและการท่องเที่ยว บริเวณอันกว้างของวัดเซ็นโซจิ จึงเป็นมีแหล่งการค้าและบริการด้านต่างๆ รายรอบพื้นที่เพื่อจากรองรับผู้คนทั่วโลกที่เข้ามา โดยวัดเซ็นโซจิมีความโดดเด่นในอัตลักษณ์ของรูปแบบทางสถาปัตยกรรมที่ประกอบไปด้วยมิติของพื้นที่ทางจิตวิญญาณและมิติของพื้นที่การท่องเที่ยวที่สำคัญของประเทศญี่ปุ่น ซึ่งลักษณะอันสำคัญของวัดเซ็นโซจิจึงแสดงให้เห็นถึงการบูรณาการระหว่างร่องรอยของอารยธรรมโบราณกับอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวที่เป็นเศรษฐกิจที่สำคัญในยุคปัจจุบัน

แนวความคิด

วัดเซนโซจิแห่งย่านอาซากุสะ คือ ภาพแทนทางวัฒนธรรมของกรุงโตเกียวที่ผสมผสานระหว่างมิติของพื้นที่ทางจิตวิญญาณและความศรัทธาเดิมกับพื้นที่ทางเศรษฐกิจใหม่ที่มาพร้อมกับอุตสาหกรรมการท่องเที่ยว ซึ่งเป็นการจัดการเชิงบูรณาการระหว่างรากเหง้าของอารยธรรมที่สืบทอดมาจากอดีตกับทุนนิยมในสภาวะสมัยใหม่ของญี่ปุ่นด้วยการประกอบสร้างความหมายใหม่ทางภูมิทัศน์วัฒนธรรม โดยปรับพื้นที่ทางจิตวิญญาณและพื้นที่ทางวัฒนธรรมไปสู่พื้นที่ของการท่องเที่ยวอันสอดรับกับอำนาจทางเศรษฐกิจที่แข็งแกร่งที่ผสมผสานอย่างลงตัวจนเกิดเป็นเอกลักษณ์ของความเป็นญี่ปุ่นในโลกสมัยใหม่ (สุริยะ ฉายะเจริญ, 2561)

รูปแบบการนำเสนอ

          รูปแบบการนำเสนอผลงานสร้างสรรค์ชุดนี้แบ่งออกเป็น 4 ประเภท คือ วาดเส้น วาดเส้นผสมสีน้ำ จิตรกรรมสีอะคลิลิค และจิตรกรรมดิจิทัล โดยนำเสนอรูปลักษณ์ของภูมิทัศน์ที่แสดงอัตลักษณ์ของวัดเซ็นโซจิที่สัมพันธ์กับสถาปัตยกรรม สิ่งก่อสร้าง ประชาชน และบริบทต่างๆ

เทคนิคการสร้างสรรค์

1.       วาดเส้น เป็นผลงานที่เกิดจากการใช้ปากกาดำลากเส้นลงบนกระดาษสีขาวเพื่อให้เกิดร่องรอยของเส้นที่แสดงลักษณะเค้าโครงเส้นรอบนอกของรูปร่าง

2.       วาดเส้นผสมสีน้ำ เป็นเทคนิคการใช้พู่กันหมึกดำลากเส้นวาดโครงร่างของรูปลักษณ์แล้วจึงใช้สีน้ำระบายทับเพื่อให้เกิดร่องรอยของสี

3.       จิตรกรรมสีอะคลิลิค เป็นเทคนิคที่ใช้สีอะคลิลิคในการวาดและระบายสีลงบนผ้าใบ โดยแสดงเส้น สี รูปร่าง และพื้นผิว เพื่อแสดงออกถึงความรู้สึกและความประทับใจขงผู้เขียน

4.       จิตรกรรมดิจิทัล เป็นเทคนิคในแอพลิเคชั่นออโต้เดสค์ สเก็ชบุ๊ก (Autodesk Sketchbook Application) บนไอแพ็ด เพื่อให้เกิดรูปร่างที่เป็นไฟล์ภาพดิจิทัลที่แสดงออกถึงเนื้อหาสาระสำคัญตามแนวความคิด

ขั้นตอนการสร้างสรรค์

1.       เดินทางเก็บข้อมูล ณ วัดเซนโซจิ กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น ในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ.2561

2.       สำรวจและสังเกตสภาพแวดล้อมในพื้นที่วัดเซนโซจิ

3.       การถ่ายภาพด้วยกล้องดิจิทัลเพื่อการเก็บข้อมูล ณ สถานที่จริง

4.       นำข้อมูลภาพผสมผสานกับประสบการณ์มาประมวลเป็นแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์

5.       วิเคราะห์แรงบันดาลใจสู่การประกอบสร้างเพื่อให้ได้เป็นแนวความคิด

6.       ปฏิบัติการวาดเส้น และวาดเส้นผสมสีน้ำ ในสถานที่และเวลาจริง

7.       คัดเลือกภาพถ่ายที่สัมพันธ์กับแนวความคิดมาเป็นต้นแบบในการสร้างสรรค์จิตรกรรมสีอะคลิลิค และจิตรกรรมดิจิทัล

8.       สร้างจินตภาพสมมุติเพื่อพัฒนาองค์ประกอบของภาพโดยตัดทอนหรือสร้างเสริมให้เป้าหมาย

9.       การสร้างสรรค์จิตรกรรมสีอะคลิลิคบนผ้าใบ และการสร้างจิตรกรรมดิจิทัลด้วยไอแพ็ด

10.   เมื่อสร้างสรรค์ผลงานเสร็จแล้ว เก็บผลงานและไฟล์ภาพไว้เพื่อป้องการไฟล์สูญเสียหรือสูญหาย

11.   ผลงานบางส่วนเผยแพร่ผ่านสื่อสังคม

12.   เผยแพร่ผ่านนิทรรศการ “Inspiration from Japan: หลากเรื่องเล่าจากแดนอาทิตย์อุทัย” ณ หอศิลป์คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา ในเดือนมกราคม พ.ศ.2562 

ผลงานที่สำเร็จ

          ผลงานสร้างสรรค์วาดเส้น จิตรกรรม และจิตรกรรมดิจิทัล ชุด “วัดเซนโซจิ 2018” สามารถแบ่งตามลักษณะเชิงเทคนิคการสร้างสรรค์ออกได้เป็น 4 ประเภท คือ

ประเภทที่ 1 ภาพ “บันทึกเส้นวัดเซ็นโซจิ 01” (ภาพที่ 1) และ “บันทึกเส้นวัดเซ็นโซจิ 02” (ภาพที่ 2) สร้างขึ้นด้วยเทคนิควาดเส้นที่สร้างสรรค์อย่างฉับพลัน โดยบันทึกความประทับใจที่เห็นด้วยการลากเส้นอย่างมีอิสรภาพในการทิ้งร่องรอยเพื่อแสดงความรู้สึกอันทันทีทันใดของผู้สร้างสรรค์ แสดงออกถึงมิติด้วยทิศทางของเส้นและสัดส่วนของรูปร่างต่างๆ ไม่ได้แสดงมิติผ่านน้ำหนักเพื่อให้เกิดเป็นรูปทรงสมบูรณ์ และลายเส้นเพื่อแสดงรูปโครงร่างของสถาปัตยกรรมและบริบทอื่น ให้เกิดความหมายอันเป็นภาพแทน

ภาพที่ 1 บันทึกเส้นวัดเซ็นโซจิ 01

ภาพที่ 2 บันทึกเส้นวัดเซ็นโซจิ 02

ประเภทที่ 2 ภาพ “ผู้คนหน้าวิหารประธานวัดเซ็นโซจิ” (ภาพที่ 3) และ “เจดีย์ประธานวัดเซ็นโซจิ” (ภาพที่ 4) สร้างขึ้นด้วยเทคนิควาดเส้นผสมกับสีน้ำ เป็นการผสมผสานระหว่างการเขียนเส้นด้วยหมึกดำแล้วระบายสีน้ำทับ ซึ่งความแข็งแกร่งของน้ำหนักที่วาดอย่างอิสระช่วยสร้างภาพมีโครงร่างที่ชัดเจน ขณะที่สีน้ำที่ระบายลงไปบนกระดาษเป็นตัวช่วยสร้างสีสันอย่างเบาเบา ร่องรอยที่เคลื่อนไหว ใช้ลักษณะของเส้นนำสายตาและสัดส่วนของภาพตัวแทนสิ่งต่างๆ เป็นสิ่งแสดงระยะ

ภาพที่ 3 ผู้คนหน้าวิหารประธานวัดเซ็นโซจิ

ภาพที่ 4 เจดีย์ประธานวัดเซ็นโซจิ

ประเภทที่ 3 ภาพ “บูรณาวิถีระหว่างศรัทธากับทุนนิยม 01” (ภาพที่ 5) และ “บูรณาวิถีระหว่างศรัทธากับทุนนิยม 02” (ภาพที่ 6) สร้างขึ้นด้วยเทคนิควาดและระบายจิตรกรรมสีอะคริลิคบนผ้าใบ มีลักษณะของการใช้สีสด คุณภาพของปริมาณสีที่เหนียวข้นกว่าสีน้ำทำให้เกิดร่องรอยของฝีแปรงได้เด่นชัด เกิดเป็นพื้นผิวที่หนาขึ้น แสดงออกอารมณ์ความรู้สึกของผู้สร้างสรรค์ผ่านร่องรอยของรอยแปรงที่ฉับพลันและพื้นผิวได้อย่างชัดเจนกว่าสีน้ำ ใช้ทัศนียวิทยาเชิงเส้น (Linear Perspective) มาเป็นหลักสร้างมิติ หากแต่ด้วยความเข้มของน้ำหนักสีทำให้ลักษณะของภาพแสดงออกถึงความแบนตามแนวงานจิตรกรรมแบบสมัยใหม่ (Modern Art)

ภาพที่ 5 บูรณาวิถีระหว่างศรัทธากับทุนนิยม 01

ภาพที่ 6 บูรณาวิถีระหว่างศรัทธากับทุนนิยม 02

ประเภทที่ 4 ภาพ “วิหารประธานวัดเซ็นโซจิ” (ภาพที่ 7) และ “ประตูโฮโซมอน” (ภาพที่ 8) สร้างขึ้นด้วยเทคนิคจิตรกรรมดิจิทัล เป็นการสร้างภาพจิตรกรรมบนเครื่องมืออิเล็กทรอนิกส์ที่บันทึกเป็นไฟล์ภาพอันเกิดจากการรวมสีจากพิกเซล (Pixel) มีคุณลักษณะของสีสันที่สดใส ชัดเจน มีน้ำหนัก ทัศนียวิทยาเชิงเส้น และมิติของสี แต่ไม่สามารถแสดงคุณลักษณะของรอยฝีแปรงและพื้นผิวในเชิงกายภาพ เนื่องจากตัวผลงานเป็นไฟล์ในระบบดิจิทัล ถึงแม้จะพิมพ์ออกมาเพื่อนำไปจัดแสดงก็ตาม แต่พื้นผิวเชิงกายภาพก็เป็นลักษณะแบน

ภาพที่ 7 วิหารประธานวัดเซ็นโซจิ

ภาพที่ 8 ประตูโฮโซมอน

คุณลักษณะเด่นของผลงาน

ตารางที่ 1 ตารางประเมินสรุปคุณลักษณะเด่น

องค์ความรู้ที่เกิดจากการสร้างสรรค์

บทความนี้เป็นการศึกษากระบวนการสร้างสรรค์อันนำไปสู่การอธิบายเพื่อให้เห็นถึงกระบวนการสร้าง สรรค์ การวิเคราะห์ และทบทวนผลงานสร้างสรรค์โดยผู้เขียนในฐานะเป็นผู้สร้างสรรค์เอง ผู้เขียนพบว่า นักสร้างสรรค์ในสายงานของการศึกษาต้องเป็นนักวิชาการควบคู่กันไปด้วยเพื่อนำไปสู่การบูรณาการกับการเรียนการสอนในสถาบันการศึกษา โดยการสร้างสรรค์ผลงานชุดนี้นำไปใช้เป็นส่วนหนึ่งในการบรรยายสอนในรายวิชา 145-214 ทัศนศิลป์เพื่อการผลิตสื่อ และ 145-493 สัมมนาการผลิตสื่อดิจิทัล หลักสูตรนิเทศศาสตร์บัณฑิต มหาวิทยาลัยสยาม นอกจากนั้น บทความนี้ยังแสดงถึงมาตรฐานการการผสมผสานระหว่างการสร้างสรรค์และงานวิชาการอย่างเป็นระบบโดยสังเขป เพื่อใช้เป็นเค้าโครง แบบอย่าง และกรณีศึกษาในการเขียนบทความวิชาการประกอบผลงานสร้างสรรค์ต่อไปในอนาคตให้กับศาสตร์สาขาต่างๆ ด้วย

สรุป

การสร้างสรรค์ผลงานในชุดนี้เป็นการใช้แรงบันดาลใจและแนวความคิดเดียวกันผ่านเทคนิคการสร้างสรรค์งานทัศนศิลป์ที่ใช้เทคนิค 4 ประเภท ซึ่งแต่ละประเภทล้วนมีข้อเด่นและข้อด้อยที่เหมือนและต่างกัน แต่การแสดงออกของความหมายของผลงานยังคงแสดงออกได้ชัดเจนว่าสามารถสื่อสารที่อยู่ภายใต้แนวความคิดสรุปที่แสดงให้เห็นถึงอัตลักษณ์อันเกิดจากการบูรณาการระหว่างวิถีทางวัฒนธรรมที่มีความศรัทธาของพื้นที่ทางจิตวิญญาณกับบริบทของการเป็นพื้นที่ท่องเที่ยวในโลกสมัยใหม่ของวัดเซนโซจิ ซึ่งประเด็นนี้คือลักษณะอันโดดเด่นของวัดเซนโซจิที่เสมือนภาพแทนของเป็นสถานที่อันสำคัญแห่งหนึ่งที่แสดงความเป็นประเทศญี่ปุ่นที่มีรากเหง้าทางวัฒนธรรมที่หยั่งรากลึกโดยพัฒนาไปพร้อมกับความเจริญในในโลกทุนนิยมจนกลายเป็นชาติมหาอำนาจทางเศรษฐกิจนับตั้งแต่หลังสงครามโลกครั้งที่ 2

ข้อเสนอแนะ

          บทความนี้เป็นการอธิบายกระบวนการสร้างสรรค์ผลงานวาดเส้น จิตรกรรม และจิตรกรรมดิจิทัล ชุด “วัดเซนโซจิ 2018” ซึ่งอยู่ระหว่างกระบวนเตรียมการเผยแพร่ในรูปแบบนิทรรศการศิลปะ แต่ถึงกระนั้นก็ตาม การอธิบายกระบวนการขั้นตอนและการวิเคราะห์ต่างๆ ในบทความนี้ ผู้เขียนคาดหมายให้ประโยชน์ในทางวิชาการที่จะนำไปเป็นต้นแบบหรือกรณีศึกษาเพื่อผสมผสานงานวิชาการและงานสร้างสรรค์อันเป็นที่ต้องการอย่างมากในวงวิชาการของสังคม ณ ห้วงเวลานี้

บรรณานุกรม

สุริยะ ฉายะเจริญ. (2561). การสร้างสรรค์จิตรกรรมดิจิทัลชุด “วัดเซนโซจิ 2018” ใน รายงานสืบเนื่องประชุมวิชาการงานวิจัยและงานสร้างสรรค์ทางนิเทศศาสตร์ ครั้งที่ 8 เมื่อวันที่ 13 กรกฎาคม 2561 ณ มหาวิทยาลัยสยาม (หน้า 469-474). กรุงเทพฯ: ม.ป.พ..

Holmes, Marc Taro. (2014).The Urban Sketcher: Techniques for Seeing and Drawing on Location. Ohio: North Light Books