งานวิชาการทางศิลปะของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี

โดย: สุริยะ ฉายะเจริญ ภาควิชาสื่อดิจิทัล คณะนิเทศศาสตร์ มหาวิทยาลัยสยาม

(e-mail: jumpsuri@gmail.com)

 

http://www.bloggang.com/data/h/haiku/picture/1252986342.jpg

 

ผลงานที่โดดเด่นและมีคุณค่าของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรีที่สำคัญอีกประการ คือ งานทางด้านวิชาการ ท่านมักเขียนบทความทางศิลปะประกอบเอกสารการแสดงศิลปกรรมแห่งชาติเป็นประจำเพื่อวัตถุประสงค์ให้คนไทยในสมัยนั้นได้มีความเข้าใจในศิลปะในสมัยใหม่มากขึ้น ซึ่งท่านเน้นไปที่คุณค่าของศิลปะที่เป็นเครื่องมือในการที่จะช่วยยกระดับจิตใจของคนในสังคมตามอุดมคติ “ศิลปะเพื่อศิลปะ” อาทิ

“ศิลปะบริสุทธิ์คือผลงานที่เกิดขึ้นจากสภาพจิตใจ อันมีลักษณะต้องกันกับชีวิตและสิ่งแวดล้อมของศิลปิน กล่าวอีกนัยหนึ่ง ศิลปะก็คือการแสดงให้ประจักษ์ซึ่งอารมณ์ความนึกคิดของคนในแต่ละสมัยของวัฒนธรรม...[1]ศิลปะเป็นเครื่องช่วยอันใหญ่ยิ่งทางจิตใจต่อมนุษย์ผู้มีความรู้สึกอยู่ทุกคน…”[2]

ช่วงบั้นปลายชีวิต ศาสตราจารย์ศิลป์ให้ความสำคัญกับการค้นคว้าศึกษาศิลปะไทยแบบโบราณมากขึ้น ข้อเขียนหรือบทความที่เกี่ยวข้องกับศิลปะไทยจึงมีจำนวนไม่น้อย งานเหล่านี้หลายชิ้นแสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่าท่านนิยมชมชอบศิลปะไทยมาก[3] อาทิ ในบทความ “พรุ่งนี้ก็ช้าไปเสียแล้ว” แปลโดย พระยาอนุมานราชธน มีข้อความส่วนหนึ่งกล่าวว่า

“ความจริงชนชั้นสามัญย่อมได้รับความบันเทิงใจจากความงามของวัดวาอารามได้รับความผ่องแผ้วแห่งจิตใจจากพระพุทธปฏิมากร แต่ประชาชนเหล่านั้นก็หาได้รู้สำนึกตนไม่ว่า ศิลปะนี้เองที่ขัดเกลานิสัยและยกจิตใจของเขาอย่างลึกซึ้ง...”[4]

“ทุกคราวที่ข้าพเจ้าไปวัดสุวรรณาราม ครั้งแรกข้าพเจ้าไปดูภาพเหล่านี้กว่าสามสี่แห่ง ซึ่งข้าพเจ้าทราบว่าที่แห่งนี้มีภาพจิตรกรรมฝีมือเยี่ยมของไทย และทุกคราวที่ดูหัวใจข้าพเจ้าก็เต้นแรงหวั่นระทึก เพราะกลัวว่าจะมีอะไรเกิดขึ้นมาทำให้ภาพเหล่านี้เสื่อมไป ไม่ใช่เป็นการหวั่นวิตกอย่างคนบ้าจี้ แต่ด้วยถนอมรักษาศิลปะดั่งที่เป็นอยู่ตามเงื่อนไขของเราในปัจจุบันนี้ จึงหวังอยู่ว่าเราคงสามารถรักษาศิลปะของเราไว้ได้ทุกสิ่งทุกอย่าง”[5]

อาจจะกล่าวได้ว่า ผลงานด้านวิชาการศิลปะของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี เป็นวิชาการทางศิลปะยุคบุกเบิกหรือยุคแรกๆ ในประเทศไทย เพราะในช่วงพุทธศักราช 2470-2505 เรื่องราวทางศิลปะในประเทศไทยยังไม่ได้รับความสนใจนัก แม้จะมีผู้ที่มีความรู้ความเชี่ยวชาญในศิลปะอยู่หลายคนก็ตามแต่ไม่ใคร่มีผู้ให้ความสนใจ ในการเสนอความรู้ให้ปรากฏออกมาเป็นข้อเขียนหรือบทความ หรือจัดพิมพ์เป็นตำราอย่างจริงจัง[6]

            ข้อสังเกตสำคัญของผลงานทางด้านวิชาการศิลปะของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรีนั้นมักเป็นการอธิบายคุณค่าของผลงานศิลปะไทยสมัยใหม่ในเชิงพรรณนาโวหารเป็นหลัก โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเชิญชวนให้ผู้อ่านเกิดความเข้าใจศิลปะอย่างง่ายๆ ซึ่งศาสตราจารย์ศิลป์เองเขียนโดยเน้นไปที่ประสบการณ์ทางสุนทรียะเป็นสำคัญ ลดทอนประเด็นการเขียนวิพากษ์วิจารณ์ผลงานศิลปะและผู้สร้างสรรค์ในแง่ลบ และมุ่งที่จะตอกย้ำให้คุณค่าของศิลปะเป็นไปในเชิงนามธรรมมากกว่าบริบททางธุรกิจ

            ในส่วนบทความของศาสตราจารย์ศิลป์ที่กล่าวถึงผลงานศิลปะไทยหรืองานช่างโบราณนั้น ก็มุ่งหมายในการสร้างจิตสำนึกหวงแหนผลงานช่างโบราณโดยสร้างมายาคติให้ผลงานช่างโบราณเป็น “มรดกของชาติ” มีความสำคัญในเชิงประวัติศาสตร์และความเป็นมาของ “ชาติไทย” เป็นสำคัญ ขณะเดียวกันก็สร้างความหมายของคุณค่าในตัวผลงานด้วยการใช้ทฤษฎีศิลปะตะวันตกเข้ามาวิเคราะห์มากกว่าจะกล่าวถึงคุณค่าในความหมายเดิมของผลงานที่เชื่อมโยงกับราชสำนักและศาสนจักร ซึ่งผลงานวิชาการในประเภทนี้ไม่เพียงเป็นงานวิชาการที่อธิบายของยุคสมัยของผลงานศิลปะไทยหรืองานช่างโบราณเท่านั้น หากแต่ยังวิเคราะห์ถึงสุนทรียภาพของผลงานนั้นๆ ด้วย ซึ่งก่อนหน้านี้วงการวิชาการศิลปะไทยเองก็ยังไม่การวิเคราะห์ผลงานช่างโบราณในลักษณะเช่นนี้สักเท่าไร เนื่องด้วยส่วนใหญ่เป็นงานวิชาการที่อธิบายในเชิงประวัติศาสตร์ศิลป์เป็นสำคัญ

---

[1] ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี, “การแสดงศิลปกรรมแห่งชาติ ครั้งที่ 4” ใน สูจิบัตรการแสดงศิลปกรรมแห่งชาติ ครั้งที่ 4, แสดง ณ กรมศิลปากร (ระหว่างวันที่ 14 มกราคม- 14 กุมภาพันธ์ 2496) ใน ศิลปวิชาการ: ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี, 99.

[2] ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี, “การแสดงศิลปกรรมแห่งชาติ ครั้งที่ 5” ใน สูจิบัตรการแสดงศิลปกรรมแห่งชาติ ครั้งที่ 5, แสดง ณ กรมศิลปากร (ระหว่างวันที่ 30 ธันวาคม 2496 – 31 มกราคม 2497) ใน เล่มเดียวกัน, 103.

[3] รุ่งโรจน์ ธรรมรุ่งเรือง, ประวัติ แนวความคิด และวิธีค้นคว้าวิชาประวัติศาสตร์ศิลปะไทย (กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ, 2551), 101.

[4] ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี, “พรุ่งนี้ก็ช้าไปเสียแล้ว” แปลโดย พระยาอนุมานราชธน, ใน ศิลปวิชาการ: ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี , 71.

[5] ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี, “ศิลปะเก่าอันเป็นมรดกที่ไทยได้รับจากบรรพบุรุษ” (ไม่ปรากฏผู้แปล), ใน ศิลปวิชาการ: ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี , 179.

[6] วิบูลย์ ลี้สุวรรณ, ชีวิตและงานของอาจารย์ศิลป์ พีระศรี, 182.